Ze keken hun ogen uit, de leerlingen van de vrijgemaakt gereformeerde Greijdanus uit Zwolle die een bezoek brachten aan het Comenius Lyceum in het multiculturele Amsterdam-West. ‘Eerst zagen ze vooral de verschillen’, vertelt docent geschiedenis Bert Jan Hartman van het Greijdanus. ‘Niet dat die aan het einde van de dag niet meer bestonden, maar het was geen probleem meer. Als je maar dialoog voert en weet hoe je je in elkaar kunt verplaatsen.’
De uitwisseling was voor beide scholen onderdeel van een veel breder programma van de Interculturele Alliantie, een kleine organisatie waarin sinds kort bestuursvoorzitter Wim Kuiper namens de Besturenraad participeert in het bestuur, naast joodse, christelijke en homo-organisaties.
Leerlingen geven les
De Interculturele Alliantie ontstond in 2005 uit een samenwerking van joodse en islamitische groeperingen. ‘Het kan dus best’, zegt directeur Agnes van der Sluijs. Met twee medewerkers en een team van freelance-trainers bedient zij scholen in heel Nederland die leerlingen willen leren omgaan met diversiteit. Dat gebeurt met lesmateriaal, trainingen, bezoeken aan Auschwitz en peertrainingen – waarin leerlingen worden ingezet om hun ervaringen door te geven aan schoolgenoten.
Trainers heeft de Alliantie in alle soorten en maten: joods, christelijk, islamitisch, humanistisch, homo- en heteroseksueel, jong en oud. ‘Diversiteit gaat niet alleen over etniciteit’, legt Agnes van der Sluijs uit, ‘maar ook over jongens en meisjes, homoseksualiteit, religies, pesten en verschillende leerniveaus. Diversiteit bestaat overal, zowel in Amsterdam-West als in de Bible Belt. Iedereen moet er goed mee leren omgaan.’
Onderdompeling
Het Comenius in Amsterdam-West laat alle derdeklassers een training van een week volgen. ‘Dat gebeurt buiten de school, los van de schoolbellen en de mentoren’, vertelt directeur Berend Meijer, ‘want dat geeft ruimte en onderling vertrouwen. Wij zijn een zwarte school, zoals dat heet, en alle leerlingen weten hoe discriminatie en uitsluiting voelt. Maar ze zijn zich vaak niet bewust van hun eigen vooroordelen, waarden en normen. Daar dompelen we ze een week in onder.’
De Interculturele Alliantie gebruikt veel speelse methoden die voor interactie zorgen. Meijer: ‘Wij zouden het vroeger sensitivitytraining hebben genoemd. Het is goed voor de groepsbinding omdat ze elkaar beter leren kennen. Ze durven elkaar ook aan te spreken en geloof me: als een meisje tegen een jongen zegt dat ze hem seksistisch vindt, maakt dat veel meer indruk dan als een leraar dat duidelijk probeert te maken.’
Eigen identiteit eerst
Nog niet zo lang geleden was het normaal om te zeggen dat Nederland een multiculturele samenleving is. Tegenwoordig wordt het ‘multicultidenken’ uit de vorige eeuw bekritiseerd als naïef en slap in de aanpak van echte maatschappelijke problemen. De karikatuur is dat een ‘multiculti’ zonder slag of stoot bereid is om de eigen identiteit op te geven of minstens te relativeren.
Opvallend in de aanpak van de Interculturele Alliantie is dat men juist begint bij de eigen identiteit. ‘Je moet weten waar je vandaan komt, wat er belangrijk voor je is’, zegt Van der Sluijs. ‘Als je identiteit sterk en stevig is, dan weet je dat je niet bang hoeft te zijn voor de ander. Dat creëert veiligheid, en dan kun je elkaar vragen stellen zonder onzeker te zijn.’
Het identiteitsbegrip dat de stichting hanteert is overigens niet eenduidig, maar ‘moleculair’, zegt Van der Sluijs: ‘We laten jongeren zichzelf omschrijven, bijvoorbeeld dat ze van voetbal houden, uit een bepaalde wijk komen of kind zijn van gescheiden ouders. Als we zulke definities hebben, lopen we ze klassikaal langs en vragen we jongeren die zich daarin herkennen op te staan. Dan blijkt dat er allerlei overlappen zijn, omdat ze ervaringen delen zonder het van elkaar te weten. Maar het zijn wel vaak ervaringen die bepalend zijn voor wie je bent.’
Vraaggestuurd
De scholen, de achtergronden van de leerlingen en hun omstandigheden zijn vaak heel verschillend, maar dat maakt voor de aanpak van de Interculturele Alliantie niets uit. Het vertrekpunt ligt bij de vragen van de school en van de leerlingen. ‘Interculturaliteit is voor veel jonge mensen niet echt een probleem’, zegt Van der Sluijs. ‘Ze zijn eraan gewend op te groeien met kinderen met verschillende achtergronden. Vaak zijn ze meer bezig met groepsprocessen als uitsluiting en pesten. Veelal beginnen we daar onze programma’s mee, om van daaruit naar de grotere vraagstukken in de samenleving te gaan.’
De spelvormen, waarbij bijvoorbeeld een hele groep een persoon moet buitensluiten, werken daar goed bij. Van der Sluijs: ‘Leerlingen schrikken daar vaak van: hoe gemakkelijk het is om mee te doen, hoe fanatiek ze worden – en hoe gemeen ze kunnen zijn. Sowieso is het soms een schok om te merken dat, als er een veilig klimaat is ontstaan om te praten, sommige leerlingen enorme vooroordelen blijken te hebben, bijvoorbeeld over moslims of homoseksuelen.’
Schoolbreed
Van der Sluijs pleit ervoor dat een school die met een methode aan de gang gaat dat schoolbreed inzet: niet alleen voor de leerlingen, maar ook voor het personeel. ‘Een sfeer van openheid en tolerantie maak je samen’, zegt ze. ‘Ik ben eens op een school geweest waar een zeer streng regime heerste. Bij het minste of geringste werden leerlingen geschorst, een docent liep in de pauzes te surveilleren met een grote hond als afschrikmiddel. Dat bracht een sfeer teweeg van keihard aanpakken van alles wat anders is. Niet alleen onder leerlingen, maar ook onder docenten. Zo werkt dat.’
Een schoolbreed pakket vraagt al snel om een investering van € 15.000,- en dat is voor sommige scholen te veel. Daarom worden er ook bescheidener trainingen aangeboden, en werkt de Interculturele Alliantie momenteel aan lesmateriaal om zelf met het thema diversiteit aan de slag te gaan. Ook springen soms fondsen bij om een eerste traject in een school mogelijk te maken. ‘Na zo’n eerste keer snapt een school waarom erin geïnvesteerd moet worden’, zegt Agnes van der Sluijs.
Erfgoed
Het idee om ook reizen naar Auschwitz aan te bieden ontstond toen in 2008 de Groenschool Helicon in Nijmegen last had van een groep leerlingen met extreemrechtse ideeën, die de sfeer op de school verpestten. De Interculturele Alliantie leert leerlingen wat ‘de piramide van haat’ is: uitsluiting en discriminatie begint met een grap en kan eindigen met blinde haat en grof geweld.
Berend Meijer van het Comenius in Amsterdam zou graag iets doen aan de segregatie in ons land, het bestaan van ‘zwarte’ en ‘witte’ scholen en wijken. ‘Politiek gesproken is dat gesprek nu dood. Maar ik wil dat leerlingen iets snappen van tolerantie en dialoog. Dat is ons cultureel en ethisch erfgoed en daar moeten ze iets van af weten – en het kunnen gebruiken.’
Zie ook www.interculturele-alliantie.nl
