Het vinden van tegengif op een ongezond debatklimaat gaat met kleine stappen. Bijvoorbeeld door mensen bij elkaar te brengen die beginnen met een ‘ja’ tegen elkaar en die hun religieuze identiteit niet als wapen of schild gebruiken. Een kleine reflectie op een jaar in de ‘denktank’ van scheidend theologe des vaderlands Claartje Kruijff.
Het verschijnen van Slow food. Broodnodige gesprekken over het Onze Vader is een bekroning van de samenwerking rond Claartje Kruijff, tot 27 oktober theologe des vaderlands. Zij nodigde dominee Marije Hage, theologe Inger van Nes, rabbijn Lody van de Kamp, islamdeskundige Enis Odaci en mij als katholiek theoloog uit om samen stil te staan bij de regels van het Onze Vader.
Het was een open, zoekende uitnodiging die wonderwel uitpakte, nogal tegencultureel was en nauwelijks sexy. Het kleine ervan is groots, en dat verdient uitleg.
Misverstanden over ‘debat’
Het maatschappelijk en religieus debat in Nederland bestaat vaak bij de gratie van het uitvergroten van tegenstellingen. Veel media en gebruikers van sociale media denken dat het etaleren van uitersten debat is. Liefst laat men dat gepaard gaan met verslavende emoties van verontwaardiging en boosheid. Die emoties zijn verslavend, omdat ze suggereren dat ‘de ander’ fout is en jij goed.
In ons overspannen maatschappelijk debat wordt ‘identiteit’ vaak gebruikt als een wapen of een schild, als iets wat verdedigd moet worden of bescherming zou moeten bieden. En een gelovige identiteit wordt vaak neergezet als een set overtuigingen die iemand aanhangt en wil verdedigen. Maar zo raakt buiten beeld wat iemands identiteit betekent, hoe het je manier van kijken en ervaren kleurt en van invloed is op je ontwikkeling als mens.
Beginnen met ja
In de denktank wilde Claartje Kruijff op zoek naar een ‘heilige ruimte’. Dat is iets wat tussen mensen gebeurt, zo voelde ze aan, als wij elkaar ontmoeten op wat wezenlijk is, kostbaar en kwetsbaar. Ze bracht ons in wisselende koppels in gesprek aan de hand van de regels van het Onze Vader, een gebed dat al eeuwen door mensen gebeden wordt en ook nu in de bagage van miljoenen Nederlanders zit.
Ja, ook de jood en de moslim deden daaraan mee. Het ging immers niet om de dogmatiek of de moraal van het Onze Vader, maar om hoe het vitale levensthema’s aanraakt: wat is je heilig? Waar leef je van? Waar hoop je op? Hoe ga je om met kwaad, schuld, vergeving?
Wat me opviel was dat ons gesprek begon met een ja tegen elkaar, waar veel debatten in media voorwaardelijk zijn. Er hoefde niet iets opgelost te worden vooraleer we elkaar in de ogen konden zien, we begonnen daarmee.
Als een gevolg daarvan hadden veel van onze gesprekken – bijvoorbeeld die in Trouw terechtkwamen – niet het karakter van ‘nee, want’, maar van ‘ja, en’. De ervaringen en inzichten van de een bleken meestal niet strijdig met die van de ander, maar vulden aan of maakten een nieuw facet zichtbaar.
Het beginnen met ‘ja’ betrof niet alleen elkaar, maar ook de wereld zelf, zo leerde ik. Alle zes staan we in tradities die de wereld niet zien als een zinloze toevalligheid, maar als een zinvol, zij het deels raadselachtig geheel. En alle zes waren we in staat om te spreken over de betekenis van inzichten en praktijken uit onze tradities in ons eigen leven.
Heilige ruimte
Natuurlijk is wat wij gedaan hebben helemaal niet sexy, zo zonder conflicten en met al die nuances, aan de hand van een gebed. Ons boekje heet niet voor niets Slowfood. En toch is het iets om aandacht op te vestigen, juist voor alle mensen (en dat zijn er heel veel, vermoed ik) die ontmoeting niet als arena geframed zouden willen zien, maar als een heilige ruimte. Want dat kan het zijn, ook in een gepolariseerd land.
En nee, daar los je niet alles mee op (alsof vechtdebatten dat wel doen). In de ‘denktank’ (een ongelukkig woord, we doopten ons informeel om tot ‘Claartjes Angels’) werd veel gelachen en ook meegeleefd met elkaar. Het zou zo maar kunnen dat dit geen leuke bijkomstigheid is, maar een van de vruchten van wezenlijk contact tussen mensen uit verschillende werelden.
Lees hier meer: Dossier Heilige Ruimte
Bestel hier het boek.
