De bloedige zomer van 2014 bracht iets van het Koude Oorloggevoel terug: de dreiging komt van buiten. In de troonrede was de opluchting bijna voelbaar. Dit is een stuk beter te behappen dan een crisis van ons eigen economisch systeem!
(Bijdrage voor www.oikocredit.nl/blog)
De eerste drie alinea’s van de troonrede gingen vorige week over Oekraïne, Gaza, Syrië en Irak. Opvallend, voor een land dat jarenlang vooral druk was met zichzelf. In zijn column op de onvolprezen digitale krant De Correspondent noemde Rob Wijnberg de troonrede een treurrede en angstpolitiek. De boodschap aan het volk, volgens hem: ‘De grote boze buitenwereld is één grote bedreiging van alles wat wij koesteren en om ons daar tegen te verweren zult u toch echt wat harder moeten werken.’
Ik las de troonrede nauwkeurig, maar voelde er eerder opluchting in doorklinken. De ramp met de MH17 bracht verrassend duidelijk aan het licht hoe Nederlanders zich met elkaar verbonden voelen. En de gruwelen van de oorlogen in het Midden-Oosten maken duidelijk dat Nederland weliswaar geen ideaal, maar toch een heel prettig land is om in te leven.
Die blik op Nederland doet aan de Koude Oorlog denken, toen de dreiging ook van buiten kwam en wij de goeien waren. Ergens was dat wel prettig. Een dreiging van buiten – je kent het vast uit eigen ervaring – zet je op scherp en zorgt ervoor dat je niet al te zeer aan innerlijke conflicten toekomt.
Zo’n innerlijk conflict voor onze cultuur is de crisis die de westerse wereld in 2007 en 2008 in het hart trof. Het financiële systeem stortte bijna in, maar erger nog: het ontmaskerde zichzelf als een kaartenhuis, opgebouwd uit eigenbelang, leugens, opgeblazen ego’s en kortetermijnwinsten. En dat is zeer pijnlijk, aangezien het geloof in de zegeningen van de markt en deze vorm van marktkapitalisme jarenlang onwankelbaar leek.
Van mystieke denkers uit onze traditie leerde ik dat je alleen wijzer wordt als je het duister niet vreest. Je moet de donkere nacht door, je kunt er niet omheen. Anders gezegd: fouten maak je niet om daarna heel hard schande te roepen, maar om ervan te leren. Het hyperkapitalisme is dan ook niet slecht, het was gewoon een fase in onze ontwikkeling. Het is tijd om verder te gaan.
Wat wij te leren hebben van het hyperkapitalisme, is dat de fixatie op geld en individueel bezit leidt tot schulden, een onderklasse en uitputting van de planeet. Dat te durven zien maakt de weg vrij voor duurzaamheid, meer delen, andere ideeën over rijk zijn. We moeten wel: de natuur laat zien dat alles met alles samenhangt.
Maar liever stellen we dat uit. De koning wees weliswaar in de troonrede letterlijk op de principiële verbondenheid van alles wat er is. ‘De ramp met MH17 en de situatie in Oekraïne en het Midden-Oosten maken duidelijk hoe in de wereld van vandaag alles met alles samenhangt’, zei hij.
Daarna ging het echter toch vooral over defensie, veiligheidsbeleid, zorg, onderwijs en het overkoepelende thema van de economie. Want die moet draaien. En groeien.
Alsof de economie ons draagt, en niet andersom.
Alsof we niet weten wat ons drijft.
