Vroeger waren levensvragen het domein van de kerk. Dat is steeds minder zo. Maar dat betekent niet dat ze minder belangrijk geworden zijn, integendeel. Ook zorgorganisaties zien het belang ervan, zoals blijkt uit hun samenwerking met het Centrum voor Ontmoeting in Levensvragen in Nijmegen. Want: ‘Elke euro die je aan levensvragen besteedt, bespaart er vier in de gezondheidszorg.’
Najaar 2011 verschenen in Nestor, blad Unie KBO
Om de vergrijzing het hoofd te bieden moet de productiviteit in de zorgsector de komende twintig jaar met eenderde stijgen. Dat is niet te doen, realiseerden woningcorporaties en zorgorganisaties in Nijmegen zich. Maar als je weet dat zeker eenderde van de gezondheidsklachten direct met levensvragen te maken heeft, dan is de optelsom snel gemaakt.
Want hoe gaat het? Kees Scheffers, een der initiatiefnemers van het Centrum voor Ontmoeting in Levensvragen (COiL), vertelt over een mevrouw die zich eens bij hem meldde. Ze voelde zich slecht, had allerlei lichamelijke klachten waar geen arts een oplossing voor vond. ‘Haar huisarts had haar ten einde raad gezegd dat ze maar naar de psychiater moest’, zegt Scheffers. ‘Wij brachten haar in contact met een vrijwilliger die haar wekelijks opzocht, en ze knapte langzaam op. Gewoon, omdat ze er mocht zijn met haar verhaal.’
Huisartsen noemen het ‘substitutie’. Iemand voelt zich eenzaam, nutteloos of verdrietig, en krijgt er pijn van in hoofd, buik of rug. Met die klachten stapt men naar een arts, die echter geen lichamelijke oorzaak weet te vinden. Onderzoeken volgen, en medicijnen vaak ook, maar de onderliggende pijn wordt niet aangeraakt, laat staan opgelost.
Kees Scheffers, zijn collega’s en zo’n honderd vrijwilligers hebben dagelijks met die onderliggende pijn te maken. ‘Wij zijn niet van een kerk, al hebben velen van ons wel een kerkelijke achtergrond’, vertelt hij. ‘Maar mensen hebben haarscherp door of je belerend vanuit een geloof spreekt of allereerst vanuit je aandacht voor hen.’
De vruchten van het werk van COiL zijn ook Stichting Maat in het oog gesprongen. Deze stichting coördineert namens veertien zorgorganisaties en woningcorporaties in Nijmegen vernieuwingen in de zorg. Afgelopen jaar liet Stichting Maat door gerenommeerde onderzoeksbureaus uitzoeken wat aandacht voor levensvragen ‘oplevert’. Wat blijkt: elke euro die erin geïnvesteerd wordt, bespaart vier euro aan medicijnen en dure gezondheidswerkers.
Investeren in de ondersteuning bij levensvragen kan door vrijwilligers en zorgprofessionals te scholen in het omgaan met levensvragen. Het COiL heeft daar veel ervaring mee, die nu beetje bij beetje ingezet wordt in bij Maat aangesloten organisaties. ‘Het is niet eenvoudig om het over levensvragen te hebben’, zegt Kees Scheffers. ‘Het raakt aan jezelf en aan je eigen emoties en angsten. Het raakt aan vragen waar je misschien geen antwoord op hebt. Scholing is daarom een must.’
Het COiL traint vrijwilligers en professionals om alert te zijn op de vier lagen in de communicatie. Scheffers: ‘De eerste is de feitelijke laag: wat vertelt iemand, wat is er precies gebeurd? De tweede is de emotionele laag, de gevoelens die meespelen in het verhaal. De derde laag is de non-verbale: hoe zit iemand er bij? Wat drukt zijn of haar lichaam uit aan spanning, verdriet, vreugde of zenuwen? De vierde laag tenslotte is die van de betekenis en de zin van het verhaal of van een leven.’
De vrijwilligers die bij het COiL actief zijn, zouden zomaar actieve KBO-ers kunnen zijn. Net als de ouderen die bezocht worden, overigens. Scheffers: ‘Onze vrijwilligers zijn vaak vitale ouderen tussen de 60 en 75 jaar. Mensen met levenservaring en met de energie iets voor een ander te betekenen. Bovendien vergroot dit werk ook hun eigen geestelijke bagage. Daar hebben ze nu wat aan, en misschien ook als zij zelf aan het laatste stuk van hun reis toe zijn.’
Omgaan met levensvragen is vooral niet eenvoudig omdat je veel moet laten. Daar zijn de trainingen van Kees Scheffers ook op gericht. ‘Je moet ruimte hebben voor een ander, in je hoofd en in je hart. Misschien krijg je schokkende verhalen te horen of krijg je te maken met intens verdriet of grote woede. Dan moet je niet in paniek raken.’
Daarnaast is het belangrijk om goede vragen te stellen. ‘Het gaat om nabijheid en aandacht, je hoeft niks op te lossen’, vertelt Scheffers. ‘Maar je moet je wel bewust zijn van valkuilen in de communicatie. Je moet niet gaan oordelen, geruststellen of adviezen geven, of vragen stellen die er niet toe doen. Het belangrijkste is dat je laat merken dat je ander erkent, precies zoals hij of zij is.’
De KBO heeft een traditie in aandacht voor levensvragen, bijvoorbeeld door uitgaven als Het verhaal van je leven en het werk van pastor Adri Verweij. Kees Scheffers hoopt dat mensen die bij de ouderenbond aangesloten zijn zich voor elkaars levensvragen willen inzetten, bijvoorbeeld door een bezoekgroep op te richten.
Scheffers wil daar best bij helpen. ‘Tien procent van de oudsten is regelmatig eenzaam, en ouderen blijven steeds langer alleen wonen. Stel je voor wat actieve KBO-ers voor kwetsbare ouderen kunnen betekenen. En dan niet om geld uit te sparen, maar om elkaar een beetje verdieping en levensgeluk te geven.’
